Przykrywając podzespoły metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu przy wysokich temperaturach, zabezpieczając silnik przed korozją. Można dołożyć też do oleju inhibitory korozji. Dużo olej silnikowy ma także akcesoria w postaci środków czyszczących i dyspergujących, aby utrzymać napęd w czystości i zminimalizować kreowanie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób pewny, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki są w stanie przenieść się w oleju, powodując znacznie większą erozję i zużycie kinetycznych części. Naturalnie by przefiltrować te cząsteczki są filtry oleju. Pompa oleju, wyjście lub też pompa zębata poruszana silnikiem pojazdu zajmuje się pompowaniem oleju przez filtr. Są dwa rodzaje filtrów, o pełnym przepływie oraz rozdwojonym. Dodatki do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na detale ruchome w silniku - sprawdź Uszlachetniacz do paliwa. Dodatki przeciwutleniające, mają na celu zahamowanie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy kreuje powłokę izolującą ruchome części, jakie się obok siebie znajdują. W ten sposób pomniejsza się prostolinijny kontakt, zużycie i tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. Dzięki słusznego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w czasie styku z gorącą powierzchnią, wchłania część ciepła, aby przestawić go w inne miejsce, zwykle do powietrza bądź też jakiegoś typu odprowadnika. W silnikach benzynowych, koturnowy pierścień kompresji ma okazję narazić olej silnikowy na temperatury blisko 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górny pierścień ma prawo wystawić silnik na temperatury ponad 315 stopni Celsjusza.
Oleje silnikowe z wyższymi wskaźnikami lepkości mniej się osłabiają w wielkich temperaturach. Trzeba zawsze zwracać uwagę na oznaczenie lepkości, jakie znajduje się na zapakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe według 11 klas lepkości, 6 klas zimowych oraz 5 klas letnich. Istnieją także oleje całoroczne, jakie muszą jednakże spełnić kryteria letnie oraz zimowe.
